Wat is een angststoornis?

Mensen met een paniekstoornis zijn bang om de controle over zichzelf te verliezen. De symptomen die bij paniek optreden, zoals hartkloppingen, zweten, trillen, misselijkheid of duizeligheid, leiden tot gedachten als het idee flauw te vallen, dood te gaan of gek te worden. Paniekaanvallen komen vaak onverwacht en er ontstaat anticipatie angst, angst voor de angst. Sommige mensen gaan uit angst voor paniekaanvallen situaties vermijden waarin ze vrezen dat de aanvallen zouden kunnen optreden. Bekende situaties zijn rijen aan de kassa, drukken ruimtes, de roltrap, een plek midden in het theater, kortom situaties waarin men vreest niet weg te kunnen als paniek optreedt. Als je deze situaties gaat vermijden spreken we van agorafobie (letterlijk: pleinvrees).  

Iemand met een sociale fobie ervaart angst in een sociale situatie, waarin men vooral bang is kritisch of negatief beoordeeld te worden door anderen. Het gaat bijvoorbeeld om de angst om bepaald gedrag te vertonen (blozen, stotteren, trillen), om te blunderen of om niet aardig gevonden te worden. Hierdoor neigen mensen met een sociale fobie deze situaties te ontvluchten of te vermijden. Mensen met faalangst richten de aandacht doorgaans liever niet op zichzelf, vanwege een gebrek aan zelfvertrouwen. Faalangst of verregaande verlegenheid zijn vaak te herleiden tot sociale fobie. Het vermijdingsgedrag kan zover gaan dat het belemmerend werkt in het dagelijks functioneren. Dan spreken we van een sociale fobie.

Een obsessieve compulsieve stoornis, ofwel dwangstoornis, is de drang om steeds bepaalde handelingen en gedachten te herhalen. Bij obsessies (dwanggedachten) dringen vaak negatieve gedachten op. Inhoudelijk hebben de dwanggedachten vaak betrekking op besmetting met ziekte of vuil, fouten maken met rampzalige gevolgen, eigen agressief gedrag, ongewenste seksuele gedachten en godslaster. Deze gedachten, impulsen of voorstellingen worden genegeerd, onderdrukt of geneutraliseerd met andere gedachten of handelingen (compulsies). Bekende voorbeelden van compulsies zijn controledwang, schoonmaken (smetvrees) en ordenen of symmetrie handhaven.

Een gegeneraliseerde angststoornis (GAS) gaat gepaard met lichamelijke spanningsverschijnselen zoals rusteloosheid en een opgejaagd, nerveus gevoel. Centraal staat de voortdurende zorg over allerlei dagelijkse zaken. Iemand met een gegeneraliseerde angststoornis maakt zich bijvoorbeeld druk over de financiën terwijl er helemaal geen geldproblemen zijn. Eigenlijk kan alles aanleiding zijn om je zorgen over te maken: ziekte, ongeval, overlijden, werk, de boodschappen doen, vakantie, noem maar op. Daarom wordt GAS ook wel een piekerstoornis genoemd.

Een hypochonder heeft een zeer sterke en grote angst om een ziekte te krijgen of te hebben. Die angst is niet reëel, maar de ziektevrees is moeilijk weg te nemen. Ondanks geruststelling door een arts en uitvoerig medisch onderzoek blijft iemand met hypochondrie ongerust en angstig. Hypochondrie kan net als andere angststoornissen leiden tot vermijdingsgedrag, of juist tot overmatig controleren van het lichaam en voortdurend geruststelling zoeken bij anderen.

Een enkelvoudige fobie is een gerichte angst voor bepaalde dingen, dieren of situaties. De angst kan gepaard gaan met heftige lichamelijke verschijnselen en paniekgevoelens. De persoon in kwestie weet meestal goed dat zijn angst niet reëel is, maar de angst wint het van het gezonde verstand. Veel voorkomende fobieën zijn hoogtevrees, vliegangst, claustrofobie, angst voor de tandarts, spinnen en muizen. Een enkelvoudige fobie gaat vrijwel altijd gepaard met vermijdingsgedrag, of de situatie wordt met grote angst doorstaan.